Szybka kolej miejska lub kolej umożliwia szybkie przemieszczanie się na terenie miasta i okolic, często omijając korki i znacznie skracając czas podróży. W Polsce kilka miast może pochwalić się już rozwiniętymi systemami takiej kolei miejskiej, podczas gdy inne dopiero je budują. Każda aglomeracja ma własną specyfikę, różną historię rozwoju i odmienne wyzwania. Poniżej przedstawiamy porównanie szybkiej kolei miejskiej w największych polskich miastach – Warszawie, Trójmieście, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu oraz Rzeszowie.
Warszawa – nowoczesny system w stałym rozwoju
Warszawa dysponuje jednym z najnowocześniejszych systemów szybkiej kolei miejskiej w Polsce. SKM Warszawa została uruchomiona w 2005 roku i od tego czasu dynamicznie się rozwija. Obecnie funkcjonuje kilka linii oznaczonych symbolami S – S1, S2, S3, S4 – które łączą centrum Warszawy z przedmieściami i okolicznymi miejscowościami. Linia S1 łączy Otwock z Pruszkowem przez centrum, S2 prowadzi z Sulejówka Miłosna do Lotniska Chopina, S3 z Legionowa również na lotnisko przez Warszawę Gdańską, a S4 z Piaseczna do Otwocka.
Warszawska SKM korzysta z infrastruktury kolejowej torów PKP PLK, ale ma własny tabor – nowoczesne elektryczne pociągi typu Elf i Impuls. Pociągi kursują stosunkowo często: co 15-30 minut w szczycie na głównych odcinkach. SKM jest zintegrowana z systemem biletowym Zarządu Transportu Miejskiego – oznacza to, że bilety miejskie, dobowe i miesięczne, obowiązują także w pociągach SKM na terenie aglomeracji, co bardzo ułatwia przesiadki.
Stolica inwestuje w rozwój kolei miejskiej. W ostatnich latach dobudowano nowe przystanki, takie jak Warszawa Powązki czy Warszawa Targówek, a w trakcie jest budowa dużego węzła Warszawa Zachodnia i planowane są tunele średnicowe usprawniające ruch. SKM odciąża metro i autobusy, zapewniając szybkie połączenia z obrzeży Białołęki czy Wawra do centrum. Atutem warszawskiej SKM jest też bezpośredni dojazd do lotniska Chopina – w około 20 minut z centrum, co jest unikalne w skali kraju. System warszawski pokazuje, jak w ciągu dwóch dekad można zbudować od zera sprawną sieć kolei miejskiej, jeśli jest na to polityczna wola i finansowanie.
Trójmiasto – najstarsza i najpopularniejsza SKM
Trójmiasto – Gdańsk, Sopot, Gdynia – może poszczycić się najdłużej działającą w Polsce szybką koleją miejską. SKM Trójmiasto została uruchomiona jeszcze w latach pięćdziesiątych XX wieku i do dziś stanowi kręgosłup transportowy aglomeracji trójmiejskiej. Linia SKM biegnie równolegle do wybrzeża, łącząc Tczew, Gdańsk, Sopot, Gdynię i Wejherowo, z gęstą siecią przystanków miejskich. W godzinach szczytu pociągi na głównym odcinku Gdańsk-Gdynia kursują nawet co 7-8 minut, poza szczytem co 15 minut – co czyni tę komunikację niezwykle wygodną dla mieszkańców.
Trójmiejska SKM jest bardzo obciążona. W 2023 roku przewiozła około 45 milionów pasażerów, osiągając rekord w swojej najnowszej historii. To pokazuje, jak popularny i potrzebny jest to środek transportu – stanowi około 19 procent całego ruchu pasażerskiego w aglomeracji. Pociągi SKM przewożą codziennie około 130 tysięcy osób, co odciąża drogi – wiecznie zakorkowaną aleję Grunwaldzką i inne główne ulice – oraz ułatwia dojazdy do pracy, szkoły czy na uczelnie.
Tabor SKM Trójmiasto przez wiele lat opierał się na wysłużonych składach EN57, ale obecnie przechodzi odmłodzenie. W grudniu 2023 do eksploatacji weszło 8 nowoczesnych pociągów Impuls II, a łącznie planowany zakup to 10 składów dzięki funduszom unijnym. Nowe pociągi zapewniają większy komfort – klimatyzacja, monitoring, lepsze przyspieszenie – i częściowo zastąpią najstarsze jednostki. SKM posiada własne wydzielone tory na kluczowym odcinku Gdańsk-Rumia, co umożliwia osiąganie dużej częstotliwości jazd niezależnie od pociągów dalekobieżnych.
SKM w Trójmieście jest chwalona za niezawodność i szybkość. Podróż z Gdańska do Gdyni trwa około 35-40 minut, co samochodem w godzinach szczytu jest często nieosiągalne. Dodatkowe przystanki miejskie, takie jak Gdańsk Śródmieście oddane w 2015 roku, poprawiają dostępność kolei. Wyzwania na przyszłość to dalsza modernizacja infrastruktury oraz utrzymanie wysokiej punktualności mimo tłoku na torach. Ogółem trójmiejska SKM stanowi wzór szybkiej kolei miejskiej w Polsce – z najdłuższą tradycją i ogromnym znaczeniem dla regionu.
Kraków – Szybka Kolej Aglomeracyjna w rozbudowie
Kraków i okolice rozwijają system Szybkiej Kolei Aglomeracyjnej, który z roku na rok zyskuje na znaczeniu. Projekt SKA ruszył po 2010 roku, a kluczowym elementem stała się otwarta w 2017 roku łącznica kolejowa i tunel średnicowy pod centrum Krakowa. Dzięki temu pociągi regionalne obsługiwane przez Koleje Małopolskie i Polregio mogą przejeżdżać przez Kraków bez zmiany kierunku, łącząc północ i południe regionu.
W ramach SKA wyznaczono kilka linii. SKA1 łączy Wieliczkę z Krakowem Głównym i Lotniskiem Balice. Pociągi jeżdżą co pół godziny, zapewniając szybki dojazd do portu lotniczego – około 20 minut z dworca głównego. SKA2 prowadzi z Sędziszowa i Miechowa przez Kraków do Skawiny, część kursów aż do Oświęcimia. Ta linia wykorzystuje nowy tunel krakowski pod centrum i zapewnia dojazd z południowo-zachodnich oraz północnych przedmieść. SKA3 to trasa Kraków-Tarnów przez Bochnię, pełniąca rolę aglomeracyjną dla wschodnich okolic. W planach jest też SKA4 na północ przez nowe łączniki do Nowej Huty i w kierunku Niepołomic.
Krakowska kolej aglomeracyjna obsługuje nowoczesne pociągi – w taborze Kolei Małopolskich są między innymi Impulsy i Acatusy. Dużym plusem jest integracja biletowa: bilety okresowe MPK Kraków można rozszerzyć o opcję kolei aglomeracyjnej w wybranych strefach, co pozwala na dowolne przejazdy pociągami w granicach miasta i okolic. Dla pasażerów to zachęta, by przesiąść się z samochodu na pociąg, zwłaszcza że korki w Krakowie należą do najgorszych w kraju.
Infrastruktura SKA stale się poprawia. W ostatnich latach zbudowano nowe przystanki: Kraków Łobzów, Kraków Sanktuarium, Kraków Bronowice, Kraków Złocień – dzięki czemu koleją można dotrzeć bliżej osiedli. Trwają też duże inwestycje: budowa dodatkowych torów aglomeracyjnych na szlaku do Tarnowa, a w planach jest nowa linia do Niepołomic oraz ewentualnie na południe Krakowa. Krakowska SKA cieszy się rosnącą popularnością. W godzinach szczytu pociągi do Balic czy Wieliczki potrafią być zapełnione. Połączenie z Wieliczką obsługiwane pociągami co 30 minut jest uważane za bardzo udane i w znacznym stopniu zastąpiło dojazd autobusami.
Poznań – Poznańska Kolej Metropolitalna
Poznań postawił na rozwój kolei aglomeracyjnej pod nazwą Poznańska Kolej Metropolitalna. Projekt PKM zainaugurowano w 2018 roku, dążąc do tego, by z Poznania we wszystkich kierunkach wyjeżdżały pociągi regionalne z częstotliwością co najmniej co 30 minut w szczycie, obejmując zasięgiem miejscowości oddalone o około 50 kilometrów od miasta. W realizacji tego celu uczestniczą Koleje Wielkopolskie i Polregio, a także samorządy okolicznych powiatów.
Sieć PKM obejmuje kilkanaście linii wychodzących promieniście z Poznania w kierunkach: Szamotuły, Nowy Tomyśl, Grodzisk Wielkopolski, Kościan, Jarocin, Gniezno, Wągrowiec, Rogoźno, Września. Wiele z nich już osiągnęło zakładane takty – pociągi co pół godziny w godzinach szczytu. W samym Poznaniu funkcjonuje kilkanaście stacji i przystanków, które pełnią rolę węzłów przesiadkowych, takich jak Poznań Junikowo, Poznań Podolany czy Poznań Antoninek. Przy niektórych utworzono parkingi park and ride, zachęcając mieszkańców przedmieść do zostawienia auta i dalszej podróży pociągiem.
Ważnym usprawnieniem w Poznaniu było otwarcie w 2021 roku dodatkowego przystanku Poznań Garbary bliżej centrum oraz planowana budowa nowego przystanku Poznań Koziegłowy na linii do Gniezna. Integracja taryfowa w Poznaniu również działa – bilety ZTM miejskie w droższych wariantach obejmują strefy podmiejskie i można na nie jeździć pociągami Kolei Wielkopolskich w granicach miasta.
Wielkopolska inwestuje w nowy tabor. Na torach pojawiają się nowoczesne Elektryczne Zespoły Trakcyjne serii Elf2, które obsługują między innymi popularną linię do Wągrowca. Ta ostatnia została kilka lat temu gruntownie zmodernizowana i zelektryfikowana, skracając czas dojazdu do Poznania. Poznańska Kolej Metropolitalna to przykład, jak region może współpracować z miastem w zakresie transportu. Samorządy dofinansowują część połączeń, by były częstsze, a Poznań korzysta na mniejszym ruchu samochodowym i lepszej dostępności transportowej przedmieść.
Wrocław – potencjał wciąż do wykorzystania
Wrocław dysponuje ogromnym potencjałem dla szybkiej kolei miejskiej, choć na razie brak tu wydzielonego systemu SKM z prawdziwego zdarzenia. W aglomeracji wrocławskiej zbiega się aż jedenaście linii kolejowych, a na terenie miasta jest około 30 stacji i przystanków kolejowych – to świetna baza do zbudowania gęstej sieci połączeń aglomeracyjnych. Przez wiele lat kolej we Wrocławiu była jednak niedoinwestowana w kontekście ruchu miejskiego. Sytuacja powoli się zmienia.
W 2021 roku samorząd województwa dolnośląskiego i miasto Wrocław podpisały porozumienie w sprawie uruchomienia Wrocławskiej Kolei Aglomeracyjnej. Zakłada ono integrację rozkładów i biletów pociągów regionalnych na terenie aglomeracji oraz budowę nowych przystanków. Już w ostatnich latach pojawiły się nowe przystanki w obrębie miasta, na przykład Wrocław Szczepin otwarty w 2021 roku między stacjami Nadodrze a Mikołajów – powstał w centrum osiedli, poprawiając dostęp do kolei. Planowane są kolejne, między innymi Wrocław Maślice czy Wrocław Jagodno.
Obecnie przewozy kolejowe we Wrocławiu obsługują głównie Koleje Dolnośląskie i Polregio. Na kilku kierunkach w godzinach szczytu pociągi kursują co około 30-60 minut – na przykład na trasach do Oleśnicy, Oławy, Trzebnicy czy Żmigrodu. Uruchamiane są też typowo miejskie relacje, jak pociąg z osiedla Wojnów do stacji Wrocław Główny przez Swojczyce – ruszył pilotażowo w 2017 roku, reaktywując połączenie kolejowe dla wschodnich osiedli miasta.
Wrocław wciąż czeka na większe inwestycje infrastrukturalne, które umożliwiłyby sprawną SKM. Postulowana jest budowa dodatkowych torów na obwodnicy kolejowej oraz odbudowa drugiej linii średnicowej przez centrum, w tym ponowne otwarcie Dworca Świebodzkiego jako stacji dla kolei miejskiej. Pojawiają się też plany trasy tunelowej pod centrum – to jednak daleka przyszłość.
Na razie Wrocławska Kolej Aglomeracyjna działa w ograniczonym zakresie, ale warto odnotować pozytywy. Wprowadzono wspólny bilet UrbanCard na kolej i komunikację miejską w obrębie miasta – dzięki dotacji miasta mieszkańcy mogą jeździć pociągami KD i Polregio po Wrocławiu na podstawie biletów okresowych MPK. To znaczący krok w integracji transportu. Ponadto Dolny Śląsk zakupił nowy tabor – pociągi hybrydowe i elektryczne Impulsy – co pozwala zwiększać częstotliwość kursów.
Rzeszów – sukces mniejszej aglomeracji
Rzeszów, choć znacznie mniejszy od wymienionych metropolii, również uruchomił swój system szybkiej kolei aglomeracyjnej pod nazwą Podkarpacka Kolej Aglomeracyjna. Wystartowała oficjalnie w 2021 roku, obejmując sieć połączeń łączących Rzeszów z okolicznymi miastami i osiedlami. Operatorem jest Polregio, a całość koordynuje samorząd województwa.
PKA składa się z kilku linii wybiegających promieniście z Rzeszowa. Pociągi kursują między innymi w relacjach: Rzeszów-Port Lotniczy Jasionka – to nowa linia kolejowa zbudowana specjalnie do lotniska, co jest ewenementem w skali kraju. Rzeszów jest drugim, po Warszawie, miastem z bezpośrednim połączeniem kolejowym na lotnisko. Inne linie prowadzą do Strzyżowa nad Wisłokiem, Przeworska, Dębicy i Kolbuszowej. Łącznie system PKA obsługuje pięć linii i ponad 50 stacji oraz przystanków.
Tabor składa się z nowoczesnych spalinowych zespołów trakcyjnych, ponieważ część linii nie jest zelektryfikowana. W ramach projektu zakupiono 10 nowych pociągów, dostosowanych do szybkiej obsługi krótkich tras – szybkie przyspieszenie, klimatyzacja, Wi-Fi. Mimo startu w pandemii, Podkarpacka Kolej Aglomeracyjna szybko zdobyła pasażerów – rocznie około 1,5 miliona przewiezionych osób, co jak na niewielką aglomerację jest wynikiem obiecującym.
PKA jest w pełni zintegrowana taryfowo, a samorząd dotuje niskie ceny biletów miesięcznych dla dojeżdżających do pracy i szkół. Kolej aglomeracyjna stała się impulsem do rozwoju infrastruktury – otwarto nowy przystanek Rzeszów Zachodni w pobliżu osiedli i kampusu politechniki oraz przebudowano stacje. Przykład Rzeszowa pokazuje, że nawet w mniejszych ośrodkach kolej może skutecznie pełnić rolę komunikacji miejskiej, jeśli jest dobrze zorganizowana i dostosowana do potrzeb.
Co decyduje o sukcesie kolei miejskiej
Porównując szybkie koleje miejskie w polskich miastach, widać wspólne czynniki sukcesu. Wszędzie tam, gdzie kolej odniosła powodzenie, zadbano o kilka kluczowych elementów. Integracja transportu i wspólne bilety z komunikacją miejską ułatwiają codzienne korzystanie bez dodatkowych kosztów. Częste kursy w regularnym takcie sprawiają, że pasażer nie musi sprawdzać rozkładu – wie, że pociąg jest co 15 lub 30 minut. Nowe przystanki i połączenia tam, gdzie są ludzie – kolej musi podjechać jak najbliżej osiedli czy centrów przesiadkowych. Nowoczesny tabor, atrakcyjny komfortem, by konkurować z samochodem czy autobusem. Promocja i wygoda – parkingi park and ride przy stacjach, informacje pasażerskie, synchronizacja rozkładów z autobusami i tramwajami.
Patrząc w przyszłość, szybka kolej miejska w polskich miastach będzie prawdopodobnie dalej rozwijana. Trendy sprzyjają kolei: względy ekologiczne, rosnące korki, dostępność funduszy unijnych na transport zrównoważony. Trójmiasto planuje dalszą modernizację, Warszawa marzy o nowych tunelach, Kraków buduje nowe linie, a Wrocław szykuje się do przetargów. W perspektywie kilkunastu lat możemy zobaczyć coraz sprawniejsze systemy SKM w większości dużych polskich miast. Każdy region uczy się od pozostałych – sukces trójmiejskiej SKM inspirował inne miasta, a warszawskie integracje biletowe czy poznański model metropolitalny są dziś analizowane przez kolejne aglomeracje. Szybka kolej miejska staje się nieodłącznym elementem krajobrazu transportowego Polski, inwestycją w przyszłość miast i wygodę setek tysięcy pasażerów każdego dnia.
tmcla, zdjęcie z Pexels (autor: Aleksander Dumała)